Jaarverslag 2023

Inleiding

Inmiddels zijn er weer enkele maanden in 2024 verstreken. Er is nu voldoende afstand tot 2023 om ons een beeld van het afgelopen jaar te vormen. En is het mogelijk daar weer enkele lessen voor de toekomst uit te leren. Echter, in dit jaarbeeld gaat het om de ‘beschrijving’ van het jaar 2023. Het afgelopen jaar hadden we de titel ‘Samen boeren is samen oogsten’ gegeven. Is dit uitgekomen? Zijn we op de goede weg? Als we naar het thema van 2024 kijken, ‘Meewerken maakt meer mogelijk’, zijn we er nog niet. Maar het thema van 2023 was breder dan werk. Het had ook iets sociaals. Hebben we de community dan wel versterkt? We gaan het zien in dit jaarbeeld.
In 2023 is het ledenaantal nog grofweg gelijk gebleven, maar het aantal staat wel onder druk. Dat komt door diverse factoren die we uitwerken. We zouden daar meer grip op willen krijgen. Dit speelt ook op andere herenboerderijen. Wellicht kunnen wij ook van die ervaringen leren.

Het teeltplan is door Peter en Gina gemaakt. Leden hadden in de teeltenquête aangegeven meer diversiteit te willen. Ook wilden de leden meer producten uit de kas, mede omdat er net een derde kas gerealiseerd was. Naast hoofdteelt zijn ook voor- en nateelt gepland. In dit jaarbeeld kunnen we lezen of dit gelukt is. Ook zorgvuldig onderhoud van onze bodem heeft plaatsgevonden. Onze dieren hebben een goed jaar gehad, we hebben een gezonde runderkudde. De opvolging van de biggen loopt prima. Ook de kippen hebben het, ondanks een slechte start, door zorgvuldige en consequente behandeling en geduld goed gedaan.

De boomgaard blijft een zorgenkindje, net als op menig andere herenboerderij. Wel hebben we een aanvang gemaakt met het beheer en herstelplan. Dit gaat echter wel tijd en inzet kosten en verdere investering. De andere commissies en werkgroepen hebben ook niet stilgezeten. We hebben
2 ALV’s gehad, de schuur heeft onderhoud gehad, we hebben een KAM-beleid op kun- nen stellen. Er zijn sessies georganiseerd waar ideeën vanuit de leden beter aan de oppervlakte kwamen zodat we een breed gedragen beleid gaan krijgen. Distributie, boeren, actieve leden: ze zijn dagelijks en anders wel wekelijks op de boerderij hard aan het werk geweest.

En de community dan? De Activiteiten Commissie is eerst bezig geweest de eigen gelederen te versterken. Gelukkig gaan veel zaken ook vanzelf... Kom bijvoorbeeld op een willekeurig moment op de boerderij werken en je zult zien dat bij de gezamen- lijke activiteiten, op het land, in de kas en bij de coördinatie van de dag de contacten prettig verlopen en de (koffie- en lunch-) pauzes altijd uitblinken in gezelligheid.

Herenboeren

De coöperatie is in het jaar 2022 door de aanwas van nieuwe leden redelijk constant gebleven en is in de loop van 2023 gegroeid. Uiteindelijk is het gemiddeld aantal monden in 2023 uitgekomen op 493, dit was ook het gestelde doel van 2023. In 2023 zijn er in de loop van het jaar 15 leden uitgestapt en hebben we 21 nieuwe leden verwelkomd. Het beeld van het aantal certificaten (aantal leden), aantal monden en verdeling van aantal monden over complete monden en vegetarische monden is weergegeven in onderstaande tabel.

In de loop van 2023 zijn er, evenals het voorgaande jaar, een aantal leden dat heeft aangegeven te willen uitstappen. Omdat er niet direct nieuwe leden waren om in te stappen is er in 2023, evenals in 2022, een wachtlijst ontstaan van leden die willen uitstappen. Meerdere leden gaven aan het concept van Herenboeren nog steeds te onderschrijven maar om redenen, zoals ‘het past niet in onze huidige gezinssituatie’ of ‘we maken andere keuzes nu we met pensioen zijn’, te willen stoppen als lid van onze coöperatie.

Bij het laten uitstappen van leden hanteert het bestuur het principe van datum van opzegging maar ook wordt er gekeken of met het uitstappen het aantal monden niet onder het begrote aantal komt waarop de begroting is gebaseerd. Zo hebben verschillende leden toch kunnen uitstappen en zijn er aan het eind van 2023 ook weer enkele leden uitgestapt.

De aanwas van nieuwe leden blijft een aandachtspunt voor het bestuur. Via gerichte acties op social media wordt de aandacht getrokken van potentiële nieuwe leden. Daarna worden geïnteresseerden uitgenodigd voor een rondleiding waarna een aantal mensen daadwerkelijk lid wordt.

Onze boerderij

Bodemverbetering is een doorlopend proces, schreven we vorig jaar en dat blijft ook zo. Ieder jaar voegen we compost, mest en mineralen toe. En ieder jaar weten we deze toevoegingen in samenstelling te verbeteren en hebben we de compost en de mest aangepast. Dat is belangrijk omdat we daarmee ook binnen de normen blijven die ons worden opgelegd en die steeds strenger worden. We proberen op allerlei manieren ervoor zorg te dragen dat het bodemleven zich kan herstellen.

We hadden ook in 2023 weer last van de coloradokever bij de aardappels. Uitvangen en kevers meppen (zelfgemaakte mepper van Anne) mochten niet voldoende baten en we ontkwamen er ook deze keer niet aan om, weliswaar biologisch goedgekeurd, gif te spuiten.

De boomgaard leverde dit jaar vooral zacht fruit. We hebben dit veelal via zelfpluk geoogst hoewel we altijd ook wat op de kraam hadden voor degenen die niet in staat waren zelf te plukken. Datzelfde gold ook voor de aardappels, grotendeels zelfoogst en ook op de kraam aanwezig. Appels en peren waren minder dan verwacht omdat de boomgaard veel aandacht nodig had om simpelweg goed door te groeien. Daarnaast hadden we late nachtvorst wat een deel van de bloesem heeft gekost en dus ook appels en peren. Er zijn veel bomen gesnoeid en voorzien van palen en er werden draden gespannen bij de bessen. Ook werd de bodem in de boomgaard verbeterd en werd er gewerkt aan de zuurgraad van de bodem. We hopen dat dit alles in 2024 letterlijk en figuurlijk zijn vruchten zal afwerpen. De kruiden waren dit jaar over- vloedig en we hebben van veel bekende en onbekende kruiden kunnen genieten, als altijd gepresenteerd door onze kruiden- tuinwerkgroep. Soms met recepten erbij.

In begin 2023 is na een inventarisatie onderzocht of we een derde tunnelkas niet alleen konden zetten en aanplanten/inzaaien, maar vooral ook of we voldoende handen hadden om deze te kunnen onderhouden. Dat bleek mogelijk en de derde tunnelkas werd door een enthousiaste groep gezet en er kwam een werkrooster voor de kassen. Daardoor konden we niet alleen meer diversiteit bieden, we konden ook langer oogsten. Maar ook hier geldt: dan moet het weer wel meewerken. Je kunt voor de Kerst-uitgifte zoveel sla plannen als je wilt, als het maar niet licht wil worden omdat de zon zich niet laat zien, dan heb je niets.

De commissie/werkgroep Inrichting had het zoals altijd weer druk: vanuit 2022 waren er kleinere (onderhouds)projecten blijven liggen die afgewerkt zijn. Zoals het bouw- kundig onderhoud aan de stal. In 2023 zijn we doorgegaan met de tarwe en nu ook voor het eerst gerst-productie. Meel voor de leden en de slechte korrels zijn gebruikt als dierenvoer, ook de stengels worden voor de dieren gebruikt als slaapplaats voor de varkens en als ruwvoer voor de koeien.

Oogst 

Net als in 2022 was het voorjaar grillig en bleek het opstarten van de teelt lastig. Er zijn voor 2023 redelijk wat verschillen met het oogstjaar 2022. Terugkijkend hebben we geen slecht jaar gehad. We hebben in 2023 45 weken uitgifte gehad. Dat is 4 weken meer dan in 2022. Er was een goede start in de drie kassen door een mooie opbrengst van de voorteelt, met onder andere raap- stelen en mesclun. De totale opbrengst uit de kassen was hoger en diverser dan in 2022. Alleen de zoete aardappel in de kas is mislukt omdat de muizen eerder waren dan wij. Er zijn ook minder tomaten uitgegeven dan we hebben geoogst, omdat deze minder lang houdbaar bleken in de koeling.

Er was zoals gevraagd meer diversiteit aan groenten op het land, met name meer verschillende boon- en courgette-soorten. Ook onze kruidentuin heeft voor het eerst geweldig gefloreerd en is er voor het eerst (zacht) fruit geoogst.

Maar lang niet alles is vlekkeloos verlopen natuurlijk. De Melde-vloedgolf heeft onze uien-opbrengst aanzienlijk verminderd. De panen en het te koude voorjaar hebben de aardappelen behoorlijk in de weg gezeten en de pompoenen zijn deels niet tot bloei gekomen en niet bestuift. De geplande knoflook is per ongeluk afgemaaid en door het koude najaar met de zeer weinig zonuren is de nateelt in de kas (andijvie, venkel en ijsbergsla) eind 2023 mislukt.

Naast de circa 13.000 uien (63% minder dan in 2022), 5,7 ton aardappelen (23% minder), 47.600 eieren (27% minder), 1.450 kg meel (100% meer) en de ongeveer 220 kg zuur- kool die uitgegeven zijn, is er ook weer een top 10 van geoogste groenten gemaakt:
1. Palmkool blad: 25.958 stuks
2. Boerenkool blad: 21.065 stuks
3. Snijbiet: 18.810 stuks
4. Radijs: 16.440 stuks
5. Bleekselderij: 14.887 stuks
6. Wortel: 10.097 stuks
7. Sla (div soorten): 8.560 stuks
8. Prei: 8.217 stuks
9. Groene asperges: 8.169 stuks
10. Bosui: 6.926 stuks
In bovenstaande top 10 zijn de zogenaamde ‘extraatjes’ naast de reguliere uitgifte niet meegenomen.

Om een indruk te krijgen van de totale oogst ten opzichte van 2022 hebben we de oogst van dit jaar per ‘groentensoort’ vergeleken met de oogst van 2022.

• Bladgroenten (o.a. sla andijvie, spinazie, raapstelen): ca 4x zoveel oogst als in 2022
• Kool per stuk: vergelijkbaar met 2022 (wel deels kleiner van stuk)
• Kool per kg: 65% minder spruiten dan in 2022
• Look (o.a. prei, bosui): vergelijkbaar met 2022
• Mais: 4x zo veel als in 2022
• Meel: 2x zo veel als in 2022
• Peul (alle boonsoorten): 50% minder dan in 2022
• Vrucht per stuks (o.a. komkommer, pompoen, aubergine, tomaat): 33% meer dan in 2022
• Vrucht per kg: 24% minder dan in 2022
• Wortel/Knol per stuks (o.a. knolselderij, venkel, wortel, pastinaak, yacon): 4x zoveel als in 2022
• Wortel/Knol (per kg): 18% minder dan in 2022

Daarnaast is er 122 kg aan diverse kruiden en theekruiden uitgegeven en is er divers (zacht) fruit (o.a. div. bessen, frambozen, bramen, eerste appels) uitgegeven/geplukt. In de online bijlage vind je een overzicht van de totale uitgifte van de jaren 2021, 2022 en 2023.

Beestenboel

In het voorjaar van 2023 kregen we nieuwe kippen. Naast de bekend Bruine legkip nu ook een ander ras: Marans. Helaas waren ze besmet met een hardnekkige diarree- bacterie. De dierenarts moest er regelmatig aan te pas komen. De allerziekste kippen hebben het niet overleefd. De verzorging was daardoor extra arbeidsintensief voor de leden van de dierenverzorgingsgroep. Maar met name dankzij de consequente en vasthoudende aanpak van Gina konden gelukkig de meeste kippen er bovenop komen en kwam uiteindelijk ook de eier- productie weer op gang. Maar de blijdschap daarover duurde maar een zomer lang, want aan het eind van het jaar alweer kwam de vogelgriep terug, waardoor we de maat- regelen van de afschermplicht weer moesten invoeren. Toch zijn we wederom in staat gebleken dit goed uit te voeren, want de kippen hebben veel ruimte en zijn super-gezond gebleven.

Onze varkens hebben ook een goede tijd gehad op onze boerderij. Ze kregen veel ruimte met een veldje erbij en een nieuwe trailer. Omdat we vorig jaar voldoende varkensvlees hadden gedistribueerd en ook weer flink rundvlees zouden hebben rond het einde van het jaar, werd in de zomer geen nieuwe groep varkens genomen. Aan het eind van het jaar hebben we echter wel weer nieuwe biggen aangeschaft bij de buren, Goodtimes Pork. We zijn daar zeer tevreden over.

Het aantal runderen bereikte het grootste aantal tot nu toe. Bij het oogstfeest werd een aantal van 19 goed gerekend. Daarvan waren drie koeien en onze stier in Biezen- mortel en drie kalfjes die in de zomer geboren waren. Twaalf runderen vormden de overige kudde. Hiervan konden drie stiertjes geslacht worden (twee Vlaamse Blauwe en één van onze Belted Galloways). Nu bestaat onze kudde weer helemaal uit Belted Galloways.

Wat de uitgifte van het vlees betreft: er is 0,4 kg kip per volledige mond uitgegeven, 4,6 kg varken en 2,6 kg rund. Daarnaast was er ook nog runderbouillon. Er is 1,2 kg varkensvlees niet uitgegeven. Dat klinkt vreemder dan het is. De varkens zijn wel in 2023 geslacht, maar het vlees is pas begin 2024 uitgegeven.

Actieve leden

Waar zouden we zijn zonder actieve leden? We mogen dan wel een Herenboerderij zijn met als oorspronkelijk motto ‘meehelpen mag, maar hoeft niet’, maar zonder de inzet van vele leden zouden we het niet redden. Financieel niet, maar ook niet qua werk dat op en rond de boerderij verzet moet worden, evenals de uitvoering van minder zichtbare activiteiten. Dat was een van de redenen om voor 2023 het motto ‘Samen boeren is samen oogsten’ te kiezen. Daarmee wilden we de nadruk leggen op de gemeenschap die op en rond de boerderij ontstaan is én ook dat we de handen van allen nodig hebben. Het past ook bij een van de pijlers onder het Herenboerenconcept ‘sociaal verbonden’: met elkaar maken en dragen we de boerderij.

Hoe waar dat is bleek ook het afgelopen jaar weer. Ten positieve: alle actieve leden in de verschillende werkgroepen hielden op vele manieren de boerderij draaiende. Van de KAM-commissie tot de leden- en financiële administratie tot de wekelijkse was en al het werk dat hier niet genoemd wordt maar wat wel degelijk door veel mensen gedaan wordt.

Kortom: wekelijks zijn er veel mensen actief. Het meest zichtbaar en wellicht ook het meest intensief blijft de hulp in om de boerderij: planten, zaaien, verzorgen en oogsten. Week in week uit, in weer en wind. We hebben vorig jaar onze ‘heldendagen’ ingevoerd: dat was een succes en daar gaan we mee door. Rond concrete acties kregen we veel actieve leden op de boerderij die met elkaar niet alleen een gezellige maar ook uiterst effectieve dag hadden.

Onze wekelijkse doordouwers, die er wekelijks zijn, deze actieve leden zijn onze echte kanjers. We moesten wel vervolg geven aan onze ‘actie-dagen’ (heldendagen) omdat wat eerder zo succesvol was, de schoffelavonden, in 2023 minder goed bleek te werken. Dat was jammer, want er leek geen eind aan het onkruid te komen. Wat overigens een bekend probleem is (in de transitie naar) biologische landbouw. In 2024 hopen we dit probleem beter te kunnen tackelen.

Zoals we ook de adviezen die uit het advies over inzet van actieve leden, een onderzoek door Marc Pruijn en Jasper van den Heuvel onder de leden uitgevoerd, proberen handen en voeten te geven. De grote enquête naar inzet van de leden draagt daarin ook bij. Daarnaast kende we ook in 2023 de gewone gezellige gezamenlijke momenten: het oogstfeest en het ledenfeest. En natuurlijk was ‘Heel Goedentijd bakt’ weer een groot succes. Het is een traditie die al behoorlijk wortel heeft geschoten.

Commissies em werkgroepen

In 2023 zijn weer vele werkgroepen en commissies actief tot zeer actief geweest. Neem bijvoorbeeld de hulptroepen van de boer. Een aantal leden zijn op regelmatige basis (sommige zelfs op zeer regelmatige basis) actief in deze werkgroep. Deze leden helpen overal waar nodig, zoals oogsten, jonge aanplant waar nodig, onkruid- bestrijding, enzovoorts en enzovoorts. Soms helpen ze ook bij de dierenverzorging en in de kas. Deze groep verdient dan ook een pluim!

Ook zeer vaak op de boerderij te vinden zijn de leden van de werkgroep dierenverzorging. Zij draaien ochtend- en middagdiensten met behulp van een inzetrooster. De hele week, maand en het jaar door. Ook de leden van de inzet kassen, de werkgroep bomen en struiken, klusteam en uitgifte, zij zijn zeer vaak op de boerderij actief. Met elkaar hielden we de boerderij vorig jaar weer draaiende! Onder de bezielende leiding van onze boeren Peter en Gina natuurlijk.

Figuur: organogram met de commissies en werkgroepen, situatie eind 2023.

De commissies moeten daarnaast natuur- lijk ook genoemd worden. Met name de KAM-commissie moet genoemd worden. Deze commissie, die in 2023 het levenslicht zag heeft de risico’s in kaart gebracht, advies uitgebracht aan onze boeren en bestuur, en is er ook in geslaagd de risico’s die wij als coöperatie / bedrijf lopen op een objectieve manier te duiden en samen te voegen in overzichtelijk doelen. Het werk van de actieve leden in de andere commissies is het daarmee geenszins minder waard genoemd te worden: de kascommissie, financiële commissie, distributie, activiteiten, rondleiders, marketing en communicatie, monitoring en inrichting: chapeau mensen en ga door op de goede weg en wellicht nog verder!

Onze boeren

In 2023 hadden we voor het eerst een jaar met een volle bezetting boeren. Gina was er als vanouds en Peter is per 1 januari aangesteld. Dat zou, zo was de verwachting, rust brengen en, wie weet, de werkdruk verminderen. Na een inwerkperiode van Peter heeft Gina tegen april 2023 de verant- woordelijkheid voor tuinbouw helemaal aan hem overgedragen en hield zij de verantwoordelijkheid voor de dieren.

Peter heeft dit jaar ook gebruikt om het land beter te leren kennen en ook hierbij kon Gina haar kennis overdragen. Al ervaren we dat er meer rust is gekomen, de werkdruk krijgen we nog steeds niet goed onder controle. En misschien kan dat ook niet op een boerderij, en met name niet op een Herenboerderij. Het weer is volledig onvoorspelbaar en dat brengt de planning – van planten tot oogsten – met regelmaat zeer in de war en dit heeft impact op de werkdruk. Maar ook de dieren zijn weleens ziek, en het afgelopen jaar hadden vooral de kippen – en dus Gina – het zwaar. Tel daarbij de enorme hoeveelheid onkruid en je bent ervan verzekerd dat het altijd erg druk blijft en daarmee blijft de werkdruk dus hoog. Voor zowel de boeren als voor hun vaste en extra hulptroepen.

Met het oog op de vermindering van werkdruk wordt er ook onderzoek gedaan door Gina en Peter in hoeverre mechanisatie hierbij behulpzaam kan zijn en eind van het jaar werd dan ook met trots de Treffler wiedeg geshowd: een onkruidbestrijder. Gelukkig kunnen onze boeren regelmatig op de boeren-dagen van de Herenboeren uitwisselen met collega’s.

Ondanks dit alles probeert Gina het wat rustiger aan te doen en regelmatig een vrije dag te nemen. Uiteindelijk heeft ze daar niet enkel de leeftijd voor maar is ze ook deeltijd in dienst. Dat laatste gaat gelukkig ook na haar pensioen nog gewoon door. Als elkaar aanvullend boeren-team blijven Peter en Gina de pijlers waarop onze boerderij rust.

Financiën 

Het concept van Herenboeren bestaat uit 3 pijlers en 7 uitgangspunten. De 3 pijlers zijn natuurgedreven, sociaal verbonden en economisch gedragen. Deze laatste pijler is sterk verbonden met het financiële beleid van onze coöperatie. Onze coöperatie moet door het innen van contributie en inleggelden in staat zijn om jaarlijks de uitgaven te dekken (waaronder ook het loon van de boeren) en om investeringen te doen die noodzakelijk zijn om het werk op de boerderij te kunnen uitvoeren. Onze coöperatie mag dus niet afhankelijk zijn van (exploitatie) subsidies om financieel gezond te blijven.

Er stroomt veel geld jaarlijks door de coöperatie en de uitgaven moeten dan ook verantwoord en effectief zijn. Ieder jaar stelt de penningmeester in overleg met de financiële commissie een begroting op waarop wordt gestuurd. Doel is dus om de begroting ‘te realiseren’ en geen over- schrijdingen te hebben. De Commissie Financiën heeft met de penningmeester de financiële verantwoording voor 2023 opgesteld, deze verantwoording is aan de Kas Commissie voorgelegd en de Kas Commissie heeft deze verantwoording gecontroleerd.Het streven is om te realiseren hetgeen gepland (begroot) is en door de leden is goedgekeurd tijdens de leden- vergadering. Het werkelijk resultaat over 2023, na belastingen, bedraagt uiteindelijk € -5.825,-. Daarnaast is het Eigen Vermogen toegenomen met € 11.000,-. De reden voor deze toename is de kapitaalinleg van nieuwe leden (saldo van inbreng nieuwe leden en terugbetaling van uittredende leden).

Er was voor 2023 een tekort begroot van € 13.534,- en het is uiteindelijk uitgekomen op een tekort van € 5,825,-. De redenen hiervoor zijn samengevat: meer contributie door meer leden dan verwacht, meer rente en minder afschrijvingen door GOB- subsidie en minder loonwerk. Er waren ook enkele posten die hoger uitvallen, met name door inflatie en extra geplande activiteiten (schoffelzaterdagen).

Tijdens de ALV van 16 december 2023 is aan de leden voorgesteld om het negatieve resultaat ten laste te brengen van de Algemene Reserve. Het daadwerkelijke besluit daarover wordt genomen tijdens de ALV van 12 april 2024. De verkregen inzichten van de afgelopen jaren (2020 – 2023) over het financieel reilen en zeilen van onze boerderij zijn gebruikt voor het opstellen van een nieuwe begroting voor 2024 waarin een verhoging van de contributie is voorzien en er tevens een bescheiden tekort voor 2024 is begroot.

oor meer informatie over de financiële verantwoording en de vergelijking van de begroting ten opzichte van de realisatie (verlies- en winstrekening, balans en kasstroom) zijn de jaarstukken van 2023 te raadplegen.

Tekst
Bestuur Herenboeren Goedentijd

Eindredactie
Jasper van den Heuvel

Vormgeving
Koen Bakx

Fotografie
Anke Gielen (en Koen Bakx)